Pisarka, filozofka, aktywistka, feministka, tłumaczka, historyczka – Rachela Auerbach w swojej bogatej biografii wchodziła w różne role i w każdej sprawdzała się doskonale. Dzięki jej pracy getto stało się mniej straszne, a Polacy lepiej poznali kulturę żydowską.
Dzieciństwo i lata młodzieńcze
Rachela Auerbach urodziła się na Podolu w Łanowcach koło Tarnopola 08.12.1899 roku. Przeżyła 77 lat, zmarła w Tel Awiwie. Była córką żydowskich chłopów – Chaniny i Meni z Kimelmanów. Dziecięca miłość do wsi została jednym z akcentów jej twórczości. Wieś postrzegała jako miejsce, w którym może umocnić się żydowski feminizm. Mając 21 lat, przeniosła się z rodziną do Lwowa, gdzie podjęła naukę w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum Realnym imienia Adama Mickiewicza, a po jego ukończeniu – na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Studiowała tam filozofię, psychologię i historię. Niestety brak finansów zmusił ją w 1926 roku do przerwania nauki i podjęcia pracy. Jako że miała już za sobą udatny debiut jako poetka (w syjonistycznym dzienniku Chwila), postanowiła pójść drogą publicystki, redaktorki i tłumaczki. Została też sekretarką oddziału Towarzystwa Przyjaciół Żydowskiego Instytutu Naukowego. W 1933 roku Auerbach przeniosła się do Warszawy, aby tu ukończyć doktorat.
Oneg Szabat – działalność aktywistki w getcie
Pisarka jest znana ze swojej twórczości, ale też z działań w charakterze społecznicy. Po wybuchu wojny została bowiem wciągnięta przez historyka Emanuela Ringelbluma do uczestnictwa w ruchu nazwanym Oneg Szabat. Nazwa ta w tłumaczeniu „radość soboty” nawiązywała do wydawania domowych posiłków w szabat ludziom zamkniętym w getcie warszawskim. Adres Leszno 40 od tej pory nieodłącznie kojarzy się z Auerbach, która kierowała tą kuchnią polową. Była ona też jedną z trzech osób z Oneg szabat, które przeżyły wojnę. Organizacja w 1942 roku w dużej mierze dzięki pracy Racheli przekazała BBC informacje o tym, co naprawdę dzieje się w Polsce.
Rachela jako Aniela Dobrucka
Ucieczka Auerbach z getta przed jego likwidacją była możliwa dzięki temu, że płynnie mówiła w języku niemieckim i nie miała aryjskiego wyglądu. Pod fałszywym nazwiskiem Aniela Dobrucka zatrudniła się jako sekretarka, a jednocześnie prowadziła działalność konspiracyjną i twórczą. Pisała dziennik w języku polskim i w jidysz. Stworzyła eseje i reportaże opisujące Zagładę, między innymi poruszający dokument „Na polach Treblinki”. Jako aktywistka współpracowała z wieloma żydowskimi organizacjami, między innymi Radą Pomocy Żegota, po wojnie zaś z Centralną Żydowską Komisją Historyczną. Była świadkinią podczas proces Eichmanna w 1961 roku. W 1950 roku wyemigrowała do Izraela, gdzie powstały Nasze podwórka Warszawy (1954), Powstanie w getcie warszawskim (1963) i Warszawskie testamenty (1974). Najmocniejszym wątkiem jej działalności i twórczości było popularyzowanie jidyszkajt, głównie po to, by zachować kulturę żydowską od zapomnienia. Jej dziennik to także mocna pozycja pod kątem wątków rozwijającej się mocno w okresie wojny psychoanalizy. Znana jest również jej przyjaźń i wzajemna inspiracja twórczości z Brunonem Schulzem.